مجتمع آموزشی فجر ایرانیان استانبول

مجتمع آموزشی فجر ایرانیان استانبول

تأسیس مجتمع آموزشی ایرانیان استانبول، مقارن با آخرین سال های حکومت امپراتوری عثمانی، یعنی سال 1263 هجری شمسی (1884 میلادی ) بود. این مدرسه از آن تاریخ تاکنون بدون وقفه به فعالیت خود ادامه داده است. برای بررسی تاریخچه ی مجتمع لازم است عوامل و شرایط اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و مذهبی که به تشکیل اولین هسته ی مدرسه ایرانیان در سال 1884 میلادی انجامید، مورد بررسی قرار گیرد.
جمعی از ایرانیان، به منظور حفظ و احیای ملیت و مذهب خود تصمیم گرفتند یک مؤسسه ی فرهنگی تأسیس کنند و بر همین اساس جلسه ای تشکیل دادند. در این جلسه مقرر شد که برای تعلیم فرزندان ایرانیان مقیم استانبول یک کلاس درس تشکیل شود . در پنجم صفر سال 1301، مطابق با سال 1263 هجری شمسی، در محله ی « والده خان» در جوار مسجد فعلی ایرانیان، در اتاقی استیجاری با ظرفیت 9 دانش آموز، اولین کلاس درس شکل گرفت.
میرزا علی آقای خوئی تدریس این کلاس را به عهده گرفت. پس از ایشان، حاج نجف خوئی و سپس حاج رضا قلی خان خراسانی مسئولیت آموزش در این مکتب نوپا را عهده دار شدند. با انتشار خبر تأسیس این موسسه ی فرهنگی بین ایرانیان مقیم استانبول، روز به روز بر تعداد دانش آموزان آن افزوده شد؛ به طوری که تعداد آن ها بالغ بر 30 نفر شد. لذا به خاطر ضیق مکان، کلاس درس در یلدیز خانه ی محمود پاشا، در اتاقی استیجاری و نسبتاً بزرگی افتتاح شد.
این کلاس جدید که در منزل مسکونی حاج صمد صدقیانی تشکیل یافت، توسط یکی از بازرگانان ایرانی تبار که علاقه ی شدیدی به تعلیم و تربیت داشت، اداره می شد. این بازرگان فرهنگ دوست که حاج رضا قلی خان نام داشت، نشستی را با شرکت ایرانیان مقیم استانبول در حضور سفیر وقت ایران ترتیب داد. در این جلسه مقرر شد به منظور تقویت بنیه ی مالی مدرسه، از سوی سفارت ایران در ترکیه کنسرتی در محله تپه پاشای استانبول ترتیب داده شود و از محل درآمد حاصل از فروش بلیط ورودی، ساختمانی برای مدرسه احداث شود. درآمد این کنسرت بالغ بر ده هزار لیر طلا شد. با این مبلغ خانه ای نزدیک سفارت ایران خریداری و به مدرسه اختصاص داده شد. پس از گذشت چند سال، ساختمان مذکور به فروش رسید و مدرسه ی ایرانیان به مکان دیگری در محله ی سلطان احمد جنب عدلیه سرا، یعنی دادگستری مرکزی فعلی استانبول، انتقال یافت. در سال 1279 هجری شمسی، مظفرالدین شاه قاجار در سر راه خود به اروپا وارد شهر استانبول شد و در محله ی «بکیرکاپی» مورد استقبال ایرانیان استانبول قرار گرفت . ایرانیان در این دیدار، خواستار تأسیس یک بیمارستان ایرانی در استانبول شدند. مظفر الدین شاه، به میرزا علی اصغر اتابک به اتفاق محمود خان، سفیر وقت ایران در ترکیه، مأموریت داد تا از ساختمان مدرسه در سلطان احمد بازدید کنند. بازدید کنندگان گزارش مفصلی از وضعیت مدرسه تهیه و به شاه تسلیم کردند. شاه پس از ملاحظه ی گزارش فرمان داد که ساختمان مدرسه به بیمارستان اختصاص یابد. به مدت دوسال، سالانه 500 تومان از سوی دولت ایران به مریض خانه ی ایرانیان در استانبول اختصاص یافت. پس از آن، این اعانه نیز قطع شد. با قطع شدن اعانات دربار، انجمن خیریه ی ایرانیان، با کمک و مساعدت ایرانیان بیمارستان را اداره می کرد. بیمارستان مذکور از بهترین و مجهزترین بیمارستان های آن زمان استانبول بود. با بیمارستان های مدرن روز رقابت می کرد و در آن زمان 40 تخت خواب داشت.
... در پی اختصاص ساختمان مدرسه به بیمارستان، مدرسه ی ایرانیان به خانه ی حاج میرزا حسن خیر الملک در محله ی «بایزید» انتقال یافت. تا سال 1286 هجری شمسی، حاج رضا قلی خان هم چنان مدیریت مدرسه را بر عهده داشت. در همین سال ایشان از مدیریت کناره گرفت و مدیریت به سید محمد توفیق همدانی ایرانی، تحصیل کرده ی انگلستان واگذار شد. در سال 1287، مدرسه طی حادثه ای دچار حریق شد. در پی این حریق، انجمن خیریه ی ایرانیان، مبلغی بابت بیمه از کمپانی دریافت کرد و به انضمام دوهزار لیر طلا از ماترک حاج محمدحسن خان آقا کاشی جواهر فروش، مدرسه را در «چمبرلی تاش»، پلاک 24 دایر ساخت.
در سال 1313 هجری شمسی، به دعوت مصطفی کمال آتاتورک، رضا شاه به استانبول که پایتخت دولت ترکیه بود سفر می کند. در این سفر آقای باقر کاظمی، وزیر خارجه ی وقت ایران و آقای یعقوب نجف زاده، مدیر مدرسه و تنی چند از ایرانیان مقیم استانبول درخواست می کنند که مدرسه ی ایرانیان به محل سابق خود در سلطان احمد منتقل شود. رضاشاه دستور می دهد که ساختمان بیمارستان را به مدرسه اختصاص دهند، بیمارستان منحل شود و ایرانیان برای معالجه به سایر بیمارستان های ترکیه در استانبول مراجعه کنند.