مرکز میکروفیلم نور در دهلی نو

 مرکز میکروفیلم نور در دهلی نو 

یکی‌ از حسّاسترین‌ و مهمّترین‌ بخش‌ روابط‌ میان‌ دو ملّت‌ ایران‌ و هند،وجود وجوه‌ مشترکات‌ قومی‌ و پیوندهای‌ دیرینه‌ فرهنگی‌ و اجتماعی‌ این‌ دوسرزمین‌ پهناور و کهنسال‌ است‌. هر چند سابقه‌ روابط‌ ایران‌ و هند به‌ صدها سال‌ قبل‌از میلاد مسیح‌ می‌رسد، امّا با ورود اسلام‌ به‌ شبه‌ قاره‌ هند و رشد و گسترش‌ وتشکیل‌ حکومتهای‌ اسلامی‌ در طول‌ قرنهای‌ متمادی‌ باعث‌ ارتباط‌ بیشتر هند باسرزمین‌های‌ اسلامی‌ به‌ ویژه‌ ایران‌ گردید.

ارتباط‌ نزدیک‌ هندیان‌ با ایرانیان‌ و مهاجرت‌ اندیشمندان‌ و هنرمندان‌موجب‌ بروز تحوّلات‌ و تغییرات‌ سیاسی‌ و فرهنگی‌ بسیاری‌ در دو کشور گردید.تأثیر این‌ آمیزش‌ فرهنگی‌ در سایه‌ گستره‌ اسلام‌ تحوّلات‌ جدیدی‌ را در زمینه‌های‌مختلف‌، بخصوص‌ مسائل‌ فرهنگی‌ و اجتماعی‌ هند، به‌ همراه‌ داشت‌. بسیاری‌ ازلهجه‌های‌ هند و آریایی‌ میانه‌، در قالب‌ زبانهای‌ نوین‌ شکوفا شد و سبکهای‌ نوین‌ادبی‌ از دو عنصر هندی‌ و ایرانی‌ پدیدار گردید. تأثیرات‌ عمیق‌ در تفکّر و اندیشه‌های‌دینی‌ و فلسفی‌ به‌ وجود آمد. معماری‌، نقاشی‌، موسیقی‌ و هنر خطّاطی‌ تحت‌ تأثیر دوفرهنگ‌، با چهره‌ زیباتری‌ در صحنه‌ ظاهر شد و نقطه‌ اوج‌ پیوستگی‌ دو فرهنگ‌ایرانی‌ و هندی‌ با ظهور علما، دانشمندان‌، ادیبان‌، شاعران‌، هنرمندان‌ و صنعتگران‌مسلمان‌ در طول‌ چند قرن‌ چنان‌ تبلور یافت‌ که‌ ساختار اجتماعی‌ هند را که‌ ترکیبی‌بی‌نظیر از اقوام‌ و نژادها، ادیان‌ و فرهنگهای‌ گوناگون‌ است‌ را متحوّل‌ و دگرگون‌ساخت‌.

قرن‌ یازدهم‌ هجری‌ نمایانگر اوج‌ جلال‌ و شکوه‌ و منتها درجه‌ درخشندگی‌دو فرهنگ‌ مشترک‌ ایران‌ و هند به‌ شمار می‌آید. با آغاز قرن‌ دوازدهم‌ هجری‌ ساختارحکومت‌ امپراطوری‌ بزرگ‌ اسلامی‌ در هند فرو ریخت‌ و با گذشت‌ زمان‌، زوال‌ وانحطاط‌ آن‌ نمایان‌ گردید. این‌ ضعف‌ در ایّامی‌ چهره‌ جدّی‌ به‌ خود گرفت‌ که‌ در اروپارنسانس‌ فرهنگی‌ شکل‌ می‌گرفت‌ و جنبشهای‌ علمی‌ در غرب‌ منجّر به‌ متحوّل‌ شدن‌افکار اروپائیان‌ و اکتشافات‌ و اختراعات‌ متعدّد می‌گردید و چشم‌ طمع‌ استعمارگران‌ مغروری‌ چون‌ پرتغالیها و انگلیسها به‌ سرزمین‌ رؤیایی‌ هند دوخته‌ شده‌ بود.حملات‌ استعمارگران‌ به‌ گونه‌های‌ مختلف‌ راه‌ را برای‌ استقرار و تشکیل‌ حکومت‌استعماری‌ و استثمار سرزمین‌ هند فراهم‌ آورد. در این‌ راه‌ انگلیسها موفقّیت‌بیشتری‌ از دیگر رقیبان‌ خود به‌ دست‌ آوردند و برای‌ اوّلین‌ بار، هند ضمیمه‌ سیاسی‌و اقتصادی‌ کشوری‌ دیگر شد.

فاتحین‌ بیگانه‌ که‌ برای‌ دست‌ یافتن‌ به‌ منابع‌ سرشار و ذخائر غنی‌ و سرشارهند می‌کوشیدند نه‌ تنها امنیّت‌ و آرامش‌ را از مردم‌ این‌ سرزمین‌ گرفتند، بلکه‌ لطمه‌جبران‌ ناپذیری‌ به‌ فرهنگ‌ غنی‌ و چندین‌ هزار ساله‌ هند وارد آوردند. هرچند دوران‌سلطه‌ انگلیسها بر هند چندان‌ دوام‌ نیافت‌ و باقیام‌ توده‌های‌ ستم‌ دیده‌ و زجر کشیده‌هند استقلال‌ دوباره‌ یافت‌ امّا آثار شوم‌ استعمار و استثمار همچنان‌ در بخش‌های‌مختلف‌ هند باقی‌ ماند. در این‌ میان‌ مسلمانان‌ که‌ متحمل‌ ضربات‌ سهمگین‌تر ازدیگران‌ اقوام‌ و مذاهب‌ گردیده‌ بودند نتوانستند موقعیت‌ حقیقی‌ خود را در جامعه‌استقلال‌ یافته‌ باز یابند و این‌ امر باعث‌ گردید که‌ به‌ مرور ایام‌ بسیاری‌ از آثار علمی‌ وفرهنگی‌ مسلمانان‌ در هند دستخوش‌ حوادث‌ گوناگون‌ گردد.

تاریخچه‌:

پیروزی‌ انقلاب‌ اسلامی‌ در ایران‌، سرآغاز تحوّلی‌ نوین‌ در تحکیم‌ روابط‌علمی‌ و فرهنگی‌ ایران‌ با سایر ملل‌ جهان‌ گردید. در این‌ میان‌ با توجه‌ به‌ سوابق‌دیرینه‌ دو ملت‌ ایران‌ و هند زمینه‌ رشد همکاریهای‌ بیشتری‌ فراهم‌ آمد. در سالهای‌اخیر به‌ امر مقام‌ معظم‌ رهبری‌ کارشناسائی‌ منابع‌ مشترک‌ علمی‌ و فرهنگی‌ ایران‌ وهند آغاز گردید. تا ضمن‌ معرفی‌ منابع‌ اصیل‌ و ناشناخته‌ای‌ که‌ در بسیاری‌ ازکتابخانه‌های‌ هند وجود دارد و تاکنون‌ در دسترس‌ ارباب‌ تحقیق‌ قرار نگرفته‌امکانات‌ نشر و معرّفی‌ آنها فراهم‌ آید.

چون‌ آغاز این‌ فعالیت‌ علمی‌ و فرهنگی‌ مقارن‌ با چهار صدمین‌ سال‌ درگذشت‌ علاّمه‌ فقید قاضی‌ نورالله شوشتری‌ (1409 م‌.) فقید، محدث‌، متکلم‌، ادیب‌ وشاعر ایرانی‌ در هند گردید. به‌ پاس‌ خدمات‌ این‌ عالم‌ بزرگ‌ موسسه‌ای‌ مرکزی‌باعنوان‌ «مرکز میکروفیلم‌ نور» بااهداف‌ ذیل‌ در دهلی‌نو تأسیس‌ گردید.

اهداف‌:

1ـ         آشنایی‌، معرفی‌ و حفظ‌ میراث‌ مشترک‌ فرهنگی‌ ایران‌ و هند با توجّه‌ به‌مشترکات‌ اسلامی‌.

2ـ         انجام‌ مطالعات‌ و تحقیقات‌ علمی‌ در راستای‌ احیا و معرفی‌ آثار اندیشمندان‌دو ملّت‌.

3ـ         ایجاد ارتباط‌ با محقّقین‌ و پژوهشگران‌ و کمک‌ به‌ کارهای‌ تحقیقاتی‌ آنان‌ درزمینه‌های‌ فرهنگ‌ مشترک‌ ایران‌ و هند.

4ـ         ایجاد ارتباط‌ میان‌ کتابخانه‌ها و مراکز شرق‌ شناسی‌ هند با کتابخانه‌ها و

مراکز شرق‌ شناسی‌ و مؤسسات‌ مطالعات‌ اسلامی‌ ایران‌ جهت‌ آشنایی‌ وهمکاریهای‌ بیشتر علمی‌ و فرهنگی‌.

فعالیتهای‌ مرکز:

1ـ        بخش‌ میکروفیلم‌

تهیّه‌ میکروفیلم‌ از نسخه‌های‌ خطّی‌ در هند سابقه‌ چندانی‌ ندارد بسیاری‌ ازمجموعه‌داران‌ کتابهای‌ خطی‌ معتقدند که‌ باوجود اصل‌ نسخه‌ احتیاجی‌ به‌ تهیه‌میکروفیلم‌ که‌ هزینه‌ زیادی‌ را در برمیگیرد احساس‌ نمی‌شود. امّا از سوی‌ دیگر عدم‌وجود سیستم‌ صحیح‌ نگهداری‌ از کتاب‌، وجود مشکلات‌ مادّی‌، ضعف‌ زبان‌ عربی‌و فارسی‌ و نبودن‌ جوّ مساعد برای‌ نگهداری‌ کتاب‌ از جمله‌ عواملی‌ است‌ که‌ سالانه‌هزاران‌ نسخه‌ خطّی‌ در کتابخانه‌های‌ دولتی‌ و شخصی‌ هند را به‌ نابودی‌ می‌کشاند.در چنین‌ شرایطی‌ که‌ متصدّیان‌ و مالکان‌ کتابخانه‌ها حاضر به‌ نشان‌ دادن‌ کتابهای‌خود نیستند و محقّقین‌ و دانش‌ پژوهان‌ قادر به‌ دسترسی‌ به‌ این‌ منابع‌ غنی‌ علمی‌ وفرهنگی‌ نمی‌باشند، تنها راه‌ حفظ‌ و نشر این‌ آثار علمی‌ تهیّه‌ میکروفیلم‌ از نسخ‌خطّی‌ نفیس‌ است‌. هر چند تهیّه‌ میکروفیلم‌ کمتر از دست‌ یابی‌ به‌ اصل‌ نسخه‌ نیست‌،امّا با الطاف‌ الهی‌ و همّت‌ محققین‌ و اساتید دانشگاهها و رؤسای‌ کتابخانه‌ها این‌مرکز تاکنون‌ موفّق‌ به‌ تهیّه‌ و جمع‌ آوری‌ بیش‌ از ده‌ هزار میکروفیلم‌ از مهمّترین‌نسخه‌های‌ خطّی‌ 16 کتابخانه‌ دولتی‌ و خصوصی‌ به‌ شرح‌ زیر گردیده‌است‌:

کتابخانه‌ ناصریّه‌ (صاحب‌ عبقات‌)، لکهنؤ

(فهرست‌ این‌ کتابخانه‌ که‌ یکی‌ از آثار جاودانه‌ تاریخ‌ فرهنگ‌
اسلامی‌ در قرن‌ نوزدهم‌ هجری‌ در شمال‌ هند است‌ به‌ زودی‌ منتشر
خواهد شد).

کتابخانه‌ مدرسه‌ و جامعه‌ سلطانیّه‌، لکهنؤ

(فهرست‌ مخطوطات‌ این‌ کتابخانه‌ با نام‌ کتابخانه‌ مرحوم‌ سیّد
ابوالحسن‌ معروف‌ به‌ «ابّو صاحب‌» آماده‌ نشر است‌).

کتابخانه‌ مدرسه‌ الواعظین‌، لکهنؤ

کتابخانه‌ راجه‌ محمود آباد (وقف‌ آستان‌ قدس‌)، لکهنؤ

(فهرست‌ نسخ‌ خطّی‌ این‌ کتابخانه‌ شامل‌ معرفی‌ چهار هزار نسخه‌
عربی‌ و فارسی‌ از سوی‌ مرکز تحقیقات‌ فارسی‌ چاپ‌ و انتشار یافته‌ است‌).

کتابخانه‌ دار النّدوه‌ العلماء، لکهنؤ(فهرست‌ نسخ‌ خطّی‌ این‌ کتابخانه‌
در دو جلد فارسی‌ و عربی‌ شامل‌ معرفی‌ پنج‌ هزار نسخه‌ خطّی‌ از
سوی‌ مرکز تحقیقات‌ فارسی‌ به‌ چاپ‌ رسیده‌).

کتابخانه‌ درگاه‌ پیر محمّد شاه‌، احمد آباد، گجرات‌

(فهرست‌ نسخ‌ خطی‌ عربی‌ و فارسی‌ این‌ کتابخانه‌ در 7 جلد به‌ زبان‌
اردو از طرف‌ کتابخانه‌ انتشار یافته‌ است‌. همچنین‌ فهرست‌
میکروفیلم‌های‌ این‌ کتابخانه‌ د رمجموعه‌ فهرست‌ میکروفیلم‌
نسخه‌های‌ خطی‌ کتابخانه‌های‌ گجرات‌» آماده‌ چاپ‌ است‌).

کتابخانه‌ درگاه‌ عالیّه‌ چشتیّه‌، احمد آباد، گجرات‌

(فهرست‌ میکروفیلمهای‌ این‌ کتابخانه‌ شامل‌... در مجموعه‌
«فهرست‌ میکروفیلم‌ نسخه‌های‌ خطی‌ کتابخانه‌های‌ گجرات‌» آماده‌
چاپ‌ است‌).

کتابخانه‌ درگاه‌ عالیّه‌ مهدویّه‌ پالم‌ پور، گجرات‌

(فهرست‌ میکروفیلم‌های‌ این‌ کتابخانه‌ در مجموعه‌ «فهرست‌
میکروفیلم‌های‌ نسخه‌های‌ خطی‌ کتابخانه‌....در حقیقت‌ این‌
مجموعه‌ بزرگترین‌ مجموعه‌ در زمینه‌ مهدویّت‌ و موعود عالم‌
به‌ شمار می‌آید.

کتابخانه‌ مولانا آزاد، دانشگاه‌ اسلامی‌ علیگر

(فهرست‌ میکروفیلم‌های‌ این‌ کتابخانه‌ در دو جلد به‌ زبانهای‌
انگلیسی‌ و فارسی‌ از طرف‌ مرکز به‌ چاپ‌ رسیده‌است‌).

کتابخانه‌ نوّاب‌ مزمّل‌ الله خان‌، علیگر

(فهرست‌ میکروفیلم‌ها آماده‌ چاپ‌ است‌).

کتابخانه‌ جامعه‌ همدرد، دهلی‌

(فهرست‌ این‌ کتابخانه‌ شامل‌ معرفی‌... نسخه‌ آماده‌ چاپ‌ است‌

کتابخانه‌ آصفیّه‌، حیدر آباد

کتابخانه‌ خانقاه‌ شاه‌ ابو الخیر، دهلی‌

(فهرست‌ این‌ کتابخانه‌ شامل‌ معرفی‌... نسخه‌ آماده‌ چاپ‌ است‌).

کتابخانه‌ موزه‌ سالار جنگ‌، حیدر آباد

کتابخانه‌ بخش‌ تاریخ‌ پیشرفته‌ دانشگاه‌ اسلامی‌ علیگر

(فهرست‌ میکروفیلم‌های‌ بخش‌ تاریخ‌ پیشرفته‌ دانشگاه‌ اسلامی‌ با
عنوان‌ جلد دوّم‌ فهرست‌ میکروفیلم‌ نسخه‌های‌ خطی‌ علیگر در
سوی‌ این‌ مرکز انتشار یافته‌است‌).

اهداف‌ تهیّه‌ میکروفیلم‌:

نگهداری‌ کلیه‌ میکروفیلمهای‌ تهیّه‌ شده‌ از کتابخانه‌های‌ هند درمزکر میکروفیلم‌ برای‌ استفاده‌ و بهره‌برداری‌ دانش‌ پژوهان‌ ومحقّقان‌ داخلی‌ و خارجی‌.

تهیّه‌ اجمالی‌ از کلّیه‌ میکروفیلمها و چاپ‌ و نشر آن‌ با همکاری‌مؤسّسات‌ و مراکزی‌ که‌ از کتابخانه‌ آنها میکروفیلم‌ تهیّه‌ گردیده‌ است‌.

ارائه‌ میکروفیلم‌ به‌ کتابخانه‌ها، دانشگاهها، مراکز علمی‌ ومؤسسات‌ اسلامی‌ ایران‌ در زمینه‌ موضوعات‌ تخصّصی‌ آنها.

مبادله‌ میکروفیلم‌ با مراکز بین‌ المللی‌ میکروفیلم‌ در زمینه‌ نسخ‌خطّی‌ فارسی‌ و عربی‌.

2ـ        بخش‌ ترمیم‌ و آفت‌ زدایی‌:

یکی‌ از مشکلات‌ عمده‌ نگهداری‌ نسخ‌ خطّی‌ در هند، وجود آفات‌ متعدّد ورطوبت‌ هوا در بسیاری‌ از نقاط‌ است‌. لذا اکثر نسخ‌ خطّی‌ موجود در هند موریانه‌خورده‌ و آسیب‌ دیده‌ و به‌ انواع‌ آفات‌ مبتلا می‌باشد. به‌ همین‌ جهت‌ اخیراً بخشی‌برای‌ آفت‌ زدایی‌، ترمیم‌ و تجلید نسخ‌ خطّی‌ در این‌ مرکز ایجاد گردیده‌ و گروهی‌ ازاساتید دانشگاه‌ و موزه‌ ملّی‌ هند، کار مرمّت‌ و آفت‌ زدایی‌ نسخه‌های‌ آسیب‌ دیده‌ رابه‌ عهده‌ دارند.

علاوه‌ بر این‌، حدود 2000 نسخه‌ چاپ‌ سنگی‌ تجلید و ترمیم‌ و آفت‌زدائی‌و فهرست‌ آنها تهیّه‌ گردیده‌ است‌ و به‌ عنوان‌ یک‌ مرجع‌ کتابشناسی‌ معتبر و ارزشمندبرای‌ محققان‌ و پژوهشگران‌ قابل‌ استفاده‌ است‌.

3ـ        بخش‌ تحقیقات‌:

برای‌ استفاده‌ بهینه‌ از منابع‌ و ذخائر علمی‌ اندیشمندان‌ دو ملت‌ ایران‌ و هندباوجود اساتید و محقّقین‌ صاحب‌ نظر در زمینه‌ تاریخ‌ تمدّن‌ و فرهنگ‌ اسلامی‌ وتحقّق‌ بخشیدن‌ به‌ اهداف‌ مرکز در راستای‌ احیای‌ آثار بزرگان‌، بخش‌ تحقیقات‌ این‌مرکز اقدام‌ به‌ تصحیح‌، ترتیب‌ و چاپ‌ و نشر برخی‌ از میراث‌ مکتوب‌ در هند به‌شرح‌ زیر نموده‌ است‌:

(الف‌)    آثار در دست‌ تصحیح‌ و ترتیب‌

1ـ   تاریخ‌ محمّدی‌ ـ فارسی‌ و عربی‌، تألیف‌: محمّد رستم‌ بن‌ قبادحارثی‌بدخشی‌. این‌ کتاب‌ در دو جلد حاوی‌ وفیات‌ علما، فقها رجال‌ و

شخصیتهای‌ برجسته‌ اسلام‌ از قرن‌ اول‌ تا قرن‌ دوازدهم‌ هجری‌ به‌ ترتیب‌حروف‌ الفبا و ذکر مآخذ می‌باشد.

مطالب‌ این‌ کتاب‌ برگزیده‌ بیش‌ از 150 اثر عربی‌ و فارسی‌ در زمینه‌های‌تاریخ‌ و تذکره‌ است‌ و به‌ قول‌ علاّمه‌ امتیاز علیخان‌ عرشی‌: «دائره‌المعارفی‌ است‌ ذیقیمت‌ و نفیس‌ که‌ وفیات‌ چندین‌ هزار اشخاص‌ راداراست‌ و می‌توان‌ گفت‌ از حیث‌ جامعیت‌ ]محقّقین‌ را[ از بسیاری‌کتب‌ تاریخ‌ و تذکره‌ مستغنی‌ و بی‌نیار می‌سازد».

نسخه‌ای‌ از این‌ کتاب‌ به‌ خط‌ مؤلّف‌ در کتابخانه‌ رضا رامپور هند موجوداست‌ که‌ به‌ علّت‌ اضافات‌ مکرّر مؤلّف‌ وفرسودگی‌ نسخه‌، باز نویسی‌مجدد آن‌ کاری‌ بس‌ مشکل‌ بود، لذا با استفاده‌ از نسخه‌ منتخب‌ موجوددر «ایندیاآفیس‌لندن‌» و به‌ همّت‌ محقّقین‌ مرکز کار باز نویسی‌نسخه‌به‌ پایان‌ رسیده‌ و وفیات‌ متعلّق‌ به‌ قرنهای‌ هفتم‌ تا دهم‌ آماده‌ چاپ‌می‌باشد. قرن‌ یازدهم‌ این‌ کتاب‌ توسط‌ مرحوم‌ علاّمه‌ امتیاز علیخان‌عرشی‌ با حواشی‌ در سال‌ 1960 میلادی‌ از طرف‌ دانشگاه‌ اسلامی‌علیگر به‌ چاپ‌ رسیده‌ است‌.

2ـ   نجوم‌ السّماء فی‌ تراجم‌ العلماء

ـ فارسی‌، تألیف‌: میرزا محمّد علی‌بن‌ صادق‌ کشمیری‌ (سال‌ تألیف‌ 1286 ه.) از معدود تذکره‌هایی‌ است‌که‌ در آن‌ به‌ ذکر علمای‌ شیعه‌ در هند پرداخته‌ است‌. مؤلّف‌ در این‌تذکره‌ بیشتر به‌ ذکر علما و بزرگانی‌ می‌پردازد که‌ در تذکره‌ها وکتابهای‌ رجالی‌ دیگر نام‌ آنان‌ ذکر نگردیده‌ است‌. صاحب‌ تذکره‌ درزمانی‌ اقدام‌ به‌ تألیف‌ این‌ اثر ارزشمند نموده‌ که‌ شهر لکهنو پایتخت‌حکومت‌ اَوَده‌ یکی‌ از بزرگترین‌ مراکز تشیّع‌ و مهد علوم‌ آل‌محمّدبوده‌ است‌. این‌ تذکره‌ برای‌ اولین‌ بار در لکهنو به‌ چاپ‌ رسیده‌ و سپس‌از طرف‌ کتابخانه‌ آیه‌ الله مرعشی‌ نجفی‌ تجدید افست‌ گردید. نظر به‌اهمیت‌ این‌ اثر گرانقدر اقدام‌ به‌ تصحیح‌، ترتیب‌ و اضافات‌ سودمند براین‌ کتاب‌ از سوی‌ مرکز گردید. امید است‌ در آینده‌ تکمله‌ نجوم‌السّماء تألیف‌ فرزند مؤلّف‌ نیز با تصحیح‌ و ترتیب‌ جدید در اختیارمحقّقین‌ و دانش‌ پژوهان‌ قرار گیرد.

3ـ   تاریخ‌ شاه‌ شجاعی‌ ـ فارسی‌، تألیف‌: میر محمّد معصوم‌ بن‌حسن‌بن‌ صالح‌ مشتمل‌ بر شرح‌ احوال‌ شاه‌ شجاع‌ (1025ـ 1070 ه.) برادر

و رقیب‌ سرسخت‌ اورنگ‌ زیب‌ (     ) محتوی‌ وقایع‌ عمده‌ زندگی‌ او به‌خصوص‌ جنگهای‌ وی‌ با برادرانش‌ داراشکوه‌ و اورنگ‌ زیب‌ بر سرمسئله‌ جانشینی‌ شاهجهان‌ است‌. مؤلّف‌، این‌ تاریخ‌ را در سال‌ 1070هجری‌ به‌ رشته‌ تحریر در آورده‌ است‌.

سبک‌ نگارش‌ تاریخ‌ شاه‌ شجاعی‌ بسیار صریح‌ و روشن‌ با نثری‌ ساده‌و طبیعی‌ و در عین‌ حال‌ متین‌ و استوار است‌. چون‌ این‌ اثر با ارزش‌تاریخی‌ تا کنون‌ به‌ چاپ‌ نرسیده‌ ونسخ‌ خطّی‌ آن‌ در کتابخانه‌های‌مختلف‌ شبه‌ قاره‌ مانندکتابخانه‌ عمومی‌ لاهور پاکستان‌، کتابخانه‌عمومی‌بانکی‌پور هند و ایندیا آفیس‌ موجود بود مرکزمیکروفیلم‌نور اقدام‌ به‌تصحیح‌ و مقابله‌ آن‌ نمود.

4ـ   زبده‌ الکلام‌ فی‌ مشاهیر الاسلام‌ ـ اردو، تألیف‌: سیّد ذاکر حسین‌جعفر، حاوی‌ شرح‌ حال‌ مختصر بیش‌ از 3617 تن‌ از مشاهیر صحابه‌،تابعین‌، مشایخ‌ صوفیه‌، محدثین‌، مفسرین‌، فقها، ادبا، مورّخین‌، حکماو اطبا است‌. در این‌ اثر پس‌ از ذکر اسم‌ به‌ ترتیب‌ حروف‌ الفبایی‌، کنیه‌،نام‌ پدر، شهرت‌، سال‌ و محل‌ّ تولّد و وفات‌ همراه‌ با ذکر مشهورترین‌اثر مکتوب‌ مشاهیر اسلام‌ آمده‌ است‌. این‌ کتاب‌ ضمیمه‌ تاریخ‌ اسلام‌(جلد پنجم‌) در سال‌ 1337 هجری‌ قمری‌ در دهلی‌ به‌ زبان‌ اردو به‌چاپ‌ رسیده‌ است‌. نظر به‌ اهمیت‌ این‌ اثر، اصطلاحات‌ و کلمات‌ اردوبه‌ زبان‌ فارسی‌ برگردانده‌ شد و پس‌ از مقابله‌ و تصحیح‌ مجدد، آماده‌چاپ‌ گردیده‌ است‌.

5ـ   مآثر الامراء ـ فارسی‌، تذکره‌ای‌ است‌ در شرح‌ حال‌ پادشاهان‌، امرا،بزرگان‌ و رجال‌ سلسله‌ تیموریان‌ هند به‌ ترتیب‌ حروف‌ تهجی‌ از به‌تخت‌ نشستن‌ اکبر شاه‌ (967 ه.) تا سال‌ 1155، ایّامی‌ که‌ مؤلّف‌فراغتی‌ یافت‌ و در کنج‌ عزلت‌ و انزوا به‌ تألیف‌ این‌ اثر گرانقدرپرداخت‌. مآثر الامراء جامع‌ ترین‌ تذکره‌های‌ دوران‌ صد ساله‌حکومت‌ تیموریان‌ در هند می‌باشد. این‌ کتاب‌ در سه‌ جلد در سال‌1192 هجری‌ در «ایشیاتیک‌ سوسایتی‌ کلکته‌» به‌ چاپ‌ رسیده‌ ودارای‌ اغلاط‌ فراوان‌ است‌. در چاپ‌ جدید علاوه‌ بر بازبینی‌، تصحیح‌و مقابله‌ با دیگر نسخ‌ خطّی‌ معتبر، فرهنگنامه‌ای‌ برای‌ این‌ کتاب‌ تهیّه‌گردیده‌ که‌ محقّقان‌ را با تلفّظ‌ صحیح‌ اسامی‌ اشخاص‌ و اماکن‌ آشنامی‌نماید.

6ـ   مرآت‌ آفتاب‌ نما ـ فارسی‌، تألیف‌: نوّاب‌ عبد الرحمن‌ ملقّب‌به‌شاهنواز خان‌ هاشمی‌ دهلوی‌ (1223 ه.) مؤلّف‌، کتاب‌ خود را در یک‌مقدّمه‌ و دو جلوه‌ و خاتمه‌ ترتیب‌ داده‌ است‌. مقدمه‌ در فضیلت‌ وحاجت‌ به‌ علم‌ تاریخ‌. جلوه‌ یکم‌ تاریخ‌ در نه‌ تجلّی‌:

1ـ        آفرینش‌، 2ـ پیامبران‌، 3ـ پیامبران‌ اسلام‌ و اهل‌ بیت‌ و خلفا،
4ـ تذکره‌ صوفیان‌، علما، خطاطان‌ و صاحبان‌ فرق‌ باطله‌ مانند مداریان‌و جلالیان‌، 5ـ پادشاهان‌، 6ـ احوال‌ تیموریان‌ و وزرا و نغمه‌ پردازان‌،7ـ ارکان‌ دولت‌ و امیران‌ تیموریان‌ در هند به‌ صورت‌ الفبایی‌،
8ـ مخترعات‌ حکما، سلاطین‌ و امیران‌، 9ـ واضعین‌ علم‌ موسیقی‌.

جلوه‌ دوّم‌ جغرافیا در هشت‌ تجلّی‌، هر تجلّی‌ در یک‌ اقلیم‌ از هفت‌اقلیم‌ و خاتمه‌ در شگفتیهای‌ جهان‌.

7ـ   تذکره‌ شمع‌ انجمن‌ ـ فارسی‌، تألیف‌: نوّاب‌ صدیق‌ حسن‌ خان‌قنّوجی‌، تذکره‌ ای‌ است‌ مشتمل‌ بر شرح‌ احوال‌ 978 شاعر متقدّم‌ ومتأخّر ایرانی‌ و هندی‌ و شعرای‌ همعصر مؤلّف‌. مؤلّف‌ در تذکره‌ خودبه‌ ذکر شعرایی‌ می‌پردازد که‌ قبل‌ از وی‌ در هیچ‌ یک‌ از تذکره‌ها نامی‌ ازآنان‌ برده‌ نشده‌ است‌. شمع‌ انجمن‌ در سال‌ 1293 هجری‌ قمری‌ درمطبعه‌ شاهجهانی‌ بهوپال‌ چاپ‌ شده‌ است‌. نظر به‌ اهمیّت‌ این‌ تذکره‌ ووجود اغلاط‌ چاپی‌ فراوان‌ اقدام‌ به‌ اضافات‌، تصحیح‌ و تجدید چاپ‌آن‌ گردید.

8ـ        پادشاهنامه‌ (شاهجهان‌ نامه‌) ـ فارسی‌، سرگذشت‌ رویدادهای‌شهاب‌ الدین‌ محمّد شاهجهان‌ از آغاز پادشاهی‌ وی‌ به‌ سال‌ 1037 تا1067 هجری‌، آخرین‌ روزهای‌ زندگی‌ اوست‌. شرح‌ وقایع‌ بیست‌ساله‌ اول‌ در دو دوره‌ ده‌ ساله‌ اول‌ و ده‌ ساله‌ دوم‌ تا سال‌ 1057 هجری‌در دو جلد توسط‌ عبدالحمید لاهوری‌ نگاشته‌ شده‌ و پس‌ ازدرگذشت‌ وی‌ محمّد وارث‌، تاریخ‌ وقایع‌ ده‌ ساله‌ آخر زندگی‌شاهجهان‌ را به‌ رشته‌ تحریر در آورده‌ است‌. شاهجهان‌ نامه‌عبدالحمید لاهوری‌ در دو جلد به‌ چاپ‌ رسیده‌است‌.

9ـ        طبقات‌ شاهجهانی‌

با توجّه‌ به‌ اینکه‌ این‌ تاریخ‌ بزرگ‌، گنجینه‌ اطلاعات‌ گرانبها و آئینه‌تمام‌ نمای‌ اوضاع‌ سیاسی‌، ادبی‌ و فرهنگی‌ عهد شاهجهان‌ است‌ و تنها

قسمتهای‌ نخستین‌ این‌ اثر نفیس‌ (پادشاهنامه‌ عبد الحمید لاهوری‌) به‌چاپ‌ رسیده‌ است‌؛ لذا این‌ مرکز اقدام‌ به‌ تصحیح‌، مقابله‌ و چاپ‌قسمت‌ پایانی‌ پادشاهنامه‌، اثر محمّد وارث‌ نموده‌ است‌.

(ب‌)      آثار در آستانه‌ چاپ‌ و نشر:

1ـ   معراج‌ العقول‌ شرح‌ دعاء المشلول‌ (جلد اوّل‌) ـ عربی‌، اثر علاّمه‌سیّد مرتضی‌ نونهری‌، از حکمای‌ برجسته‌ قرن‌ چهاردهم‌ هند. شرحی‌است‌ بر اسماء الحسنی‌ با نثری‌ زیبا، حاوی‌ نکات‌ عرفانی‌ و فلسفی‌ دردعاء مشلول‌ که‌ در زمان‌ مؤلّف‌ به‌ خط‌ نستعلیق‌ در مطبعه‌ کانپور درسال‌ 1914 میلادی‌ به‌ چاپ‌ رسیده‌ و دارای‌ اغلاط‌ فراوان‌ است‌. باتوجّه‌ به‌ اهمیّت‌ این‌ اثر گرانقدر، اقدام‌ به‌ تصحیح‌ و ترتیب‌ مجدّد آن‌گردید.

2ـ   تاریخ‌ بابری‌ ـ فارسی‌، تألیف‌ زین‌ الدّین‌ خوافی‌ مورّخ‌ رسمی‌ درباربابر شاه‌ گورگانی‌ است‌. محتویات‌ این‌ کتاب‌ شامل‌ وقایع‌ و حوادث‌تاریخی‌، از حمله‌ پنجم‌ بابر به‌ هند (931ه.) که‌ منجرّ به‌ فتح‌ و استقرارسلسله‌ تیموریان‌ هند شد تا پایان‌ دوره‌ بابری‌ (937 ه.) است‌ ومتضمّن‌ حوادث‌ مهم‌ زندگانی‌ بابر در هند از قبیل‌ شکست‌ دادن‌سلطان‌ ابراهیم‌ لودی‌ در جنگ‌ پانی‌ پت‌ و ظفر یافتن‌ وی‌ بر راجپوتان‌سرسخت‌ در جنگ‌ کنواهه‌ و امثال‌ آنها می‌باشد. با توجّه‌ به‌ اینکه‌مؤلّف‌ همواره‌ در سفر و حضر با بابر بوده‌ و این‌ اثر را در سال‌ (936ه.) نگاشته‌، از منابع‌ دست‌ اوّل‌ و مورد اعتماد تاریخ‌ سر سلسله‌تیموریان‌ هند محسوب‌ می‌شود.

3ـ        اتحاف‌ ذوی‌ اللّباب‌ بشوارد لب‌ّ اللباب‌ ـ عربی‌، تألیف‌: سیّدرضی‌ الدّین‌ بن‌ محمّد بن‌ علی‌ بن‌ حیدر بن‌ محمّد بن‌ نجم‌ الموسوی‌العاملی‌ است‌. مؤلّف‌ در این‌ کتاب‌ کوشیده‌ تا انسابی‌ که‌ در کتاب‌الانساب‌ و سیوطی‌ در لب‌ّ اللباب‌ نیامده‌ است‌ را جمع‌آوری‌ نماید.نسخه‌ مورد تحقیق‌ به‌ خط‌ّ مؤلّف‌ است‌ که‌ در سال‌ 1124 هجری‌ ازتألیف‌ آن‌ فراغت‌ یافته‌ است‌. نظر به‌ اهمیّت‌ و جامعیّت‌ این‌ اثر ارزنده‌،بامراجعه‌ به‌ مآخذ و منابع‌ مورد استفاده‌ مؤلف‌ اقدام‌ به‌ تصحیح‌ وترتیب‌ آن‌گردید.

4ـ        فهرست‌ میکروفیلم‌ نسخه‌های‌ خطّی‌ فارسی‌ کتابخانه‌ رضارامپور(جلد سوّم‌)، شامل‌ معرفی‌ 1500 نسخه‌ تألیفات‌ شیعه‌ در این‌کتابخانه‌.

5ـ        فهرست‌ میکروفیلم‌ نسخه‌های‌ خطّی‌ کتابخانه‌ راجه‌ محمود آباد،لکهنو، شامل‌ معرفی‌ 800 نسخه‌ خطّی‌ عربی‌ وفارسی‌.

6ـ        فهرست‌ میکروفیلم‌ نسخه‌های‌ خطّی‌ کتابخانه‌ جامعه‌ همدرد، دهلی‌،در دست‌ تهیّه‌.

7ـ        فهرست‌ نسخه‌های‌ خطّی‌ کتابخانه‌ مزمّل‌ الله خان‌، علیگر، در دست‌اقدام‌.

8ـ        فهرست‌ نسخه‌های‌ خطّی‌ کتابخانه‌ شاه‌ ابو الخیر، دهلی‌، در دست‌اقدام‌.

9ـ        فهرست‌ انگلیسی‌ میکروفیلم‌ نسخه‌های‌ خطّی‌ کتابخانه‌ جامعه‌همدرد، دهلی‌ نو، در دست‌ اقدام‌.

(ج‌)      آثار منتشر شده‌:

1ـ   وجوه‌ القرآن‌، ابو عبد الرحمن‌ اسماعیل‌ بن‌ احمد الحیری‌النیسابوری‌ (تألیف‌ قرن‌ پنجم‌).

2ـ        فهرست‌ نسخه‌های‌ خطّی‌ فارسی‌ کتابخانه‌ رضا رامپور ـ جلداوّل‌ و دوّم‌، شامل‌ معرفی‌ 5500 نسخه‌ فارسی‌ با همکاری‌ کتابخانه‌رضا رامپور ـ رامپور.

3ـ   قاضی‌ نور الله شوشتری‌، دکتر مهدی‌ خواجه‌ پیری‌ (سال‌تألیف‌1375 ه.)

4ـ        فهرست‌ نسخه‌های‌ خطی‌ فارسی‌ و عربی‌، جلد اوّل‌ (به‌ زبان‌ فارسی‌)کتابخانه‌ مولانا آزاد. دانشگاه‌ اسلامی‌ علیگر شامل‌ معرفی‌ 2035نسخه‌.

5ـ        فهرست‌ نسخه‌های‌ خطی‌ فارسی‌ و عربی‌، جلد اوّل‌ (به‌ زبان‌انگلیسی‌) کتابخانه‌ مولانا آزاد.

6ـ        فهرست‌ نسخه‌های‌ خطی‌ فارسی‌ و عربی‌، جلد دوّم‌ (به‌ زبان‌ فارسی‌،بخش‌ تاریخ‌ و کتابخانه‌ مولانا آزاد. دانشگاه‌ اسلامی‌ علیگر، شامل‌معرفی‌ 700 نسخه‌.

7ـ        فهرست‌ نسخه‌های‌ خطی‌ فارسی‌ و عربی‌، جلد دوّم‌، انگلیسی‌.

8ـ        فهرست‌ نسخه‌های‌ خطی‌ فارسی‌ و عربی‌، جلد سوّم‌ به‌ زبان‌ فارسی‌،کتابخانه‌ حکیم‌ ظل‌ّ الرحمن‌ (آکادمی‌ ابن‌ سینا) علیگر شامل‌ معرّفی‌290 نسخه‌.

9ـ   احسن‌ الانتخاب‌ فی‌ ذکر معیشه‌ سیّدنا ابی‌تراب‌، اردو.

10ـ        خصائص‌ مرتضوی‌، عر بی‌ - اردو.

11ـ مولود کعبه‌ به‌ زبان‌ اردو

12ـ        مناقب‌المرتضی‌ من‌ مواهب‌ المصطفی‌، عربی‌ - اردو

13ـ        المقصد الجلی‌ فی‌ مسند العلی‌، عربی‌ - اردو

14ـ        فهرست‌ میکررفیلم‌ نسخه‌های‌ خطّی‌ فارسی‌ و عربی‌، کتابخانه‌های‌گجرات‌ شامل‌ کتابخانه‌ عالیه‌ مهدویه‌، کتابخانه‌ عالیه‌ چشتیه‌ وکتابخانه‌ درگاه‌ پیر محمّد شاه‌، فارسی‌

برنامه‌های‌ آینده‌ مرکز:

1ـ   تهیّه‌ فهرست‌ کتابهای‌ مهم‌ّ تاریخ‌ اسلام‌ در هند.

2ـ        انتخاب‌ کتابهای‌ مهم‌ّ تاریخی‌، جهت‌ تصحیح‌، ویرایش‌ وانتشار.

3ـ   تهیّه‌ کتابی‌ با عنوان‌ «خوشنویسان‌ فارسی‌ در کتیبه‌های‌ هند».

4ـ   تهیّه‌ 3 جلد کتاب‌ فهرست‌ نسخ‌ خطّی‌ به‌ شرح‌ زیر:

جلد اوّل‌:        فهرست‌ نسخه‌های‌ موجود در کتابخانه‌های‌ هند به‌ خط‌ّ
مصنّفین‌، مؤلّفین‌ و شارحین‌.

جلد دوّم‌: فهرست‌ کتابهایی‌ که‌ از نظر موضوع‌ از اهمیت‌ خاصّی‌
برخوردارند.

جلد سوّم‌:  فهرست‌ کتابهایی‌ که‌ از حیث‌ خطّاطی‌ و نقّاشی‌ (هنر) مهم‌ّ
تلقّی‌ می‌شوند.

5ـ        برگزاری‌ نکوداشت‌ استادان‌ ممتاز در رشته‌های‌ مختلف‌ علوم‌اسلامی‌ و ادبیات‌ فارسی‌ و عربی‌ و اعطای‌ جایزه‌ به‌ آنها.