روستای مزرج شهرستان قوچان
شناسایی کلی روستای مزرج
الف) شناسایی محیط جغرافیایی
1. هویت ده : مزرج را در زمان های گذشته به عنوان مجریک می شناختند ( مجریک در زبان ترکی یعنی صندوقچه )
نام ده : دهستان شیرین دره – روستای مزرج – بخش مرکزی – شهرستان قوچان
استان خراسان رضوی ، طول جغرافیایی 57:12 عرض جغرافیایی 37:53
ارتفاع از سطح دریا : 1280 متر
2. موقعیت عمومی : روستای مزرج یکی از بزرگترین و پرجمعیت ترین روستاهای شهرستان قوچان است که در دشت قوچان واقع شده است. این روستا مرکز دهستان شیرین دره می باشد.
از نظر جغرافیایی از جنوب بر شهر قوچان – از شمال به رشته های کوههای الله اکبر ( پیغمبر ) و از شرق به روستای آق کاریز و ازغرب نیز به روستای فخرآباد متصل است.
روستای مزرج دارای مساحت بسیار بزرگی است به طوری که محدودۀ مسکونی این روستا چیزی در حدود 65 هکتار است. فاصله روستا تا شهر نیز در حدود 5 کیلومتر است.
1. ناهمواری : این روستا از شمال به کوه های پیغمبر متصل است که تقریباً در دامنه کوه واقع می شود. و همچنین از جنوب به ناهمواری های هفت تپه مزرج متصل است. ناهمواری های این روستا مختصر به شود به همین 2 نقطه ازروستا
2. اقلیم و آب و هوا : روستای مزرج مانند شهر قوچان نیز دارای آب و هوای سرد و خشک کوهستانی است و بارندگی های پراکنده در این منطقه نیز وجود دارد. زمان بارندگی تقریباً به صورت نامشخص است. بارندگی های اصولاً و معمولاً زمان مشخص ندارند بهطوری که وسط تابستان هم بارندگی وجود دارد. این روستا به دلیل شرایط جغرافیایی که دارد رودی نیست اما دارای 3 رشته قناعت شناسنامه دار است که قدمت طولانی نیز دارد. 1. قنات خواجه فنجان واقع در ملک خواجه فنجان 2. 2 رشته قنات فتحعلی خان و جویبار واقع در ملک جویبار . این روستا همچنین دارای چشمه های فراوانی است که بعضی از آنها به مناطق تفریحی نیز تبدیل شده اند.
چهل چشمه که یکی از مهمترین آنهاست .همانطور که از نام این چشمه بر می آید این چشمه یا مجموع چشمه ها که در جنوب روستاو در مسیر مزرج به قوچان و بین دو جاده قدیم و جدید قرار دارد در این منطقه چیزی حدود 40 رشته چشمه یا شاید هم بیشتر وجود دارد که این منطقه را دارای فضای سبز بسیاری زیبایی کرده است. این چشمه ها در منطقه النگ مزرج قرار دارند.
همچنین 3 رشته چشمه در منطقه کوه پایه یعنی شمال مزرج قرار دارد که این مناطق را تبدیل به یکی از مناطق تفریحی در طول سال کرده است. همچنین این منطقه محل ییلاق گوسفنداران روستا نیز محسوب می شوند. البته یکی از این چشمه ها که معروف به آب شفا نیز است. داخل پادگان قدس قرار دارد که دارای آب انبار و یک حوض بسیار بزرگ نیز است. آب این چشمه با استفاده از لوله کشی به داخل پادگان هدایت شده است و آب پادگان را تأمین می کند. این چشمه به دلیل آب معدنی و خاصیت درمانی که دارای به آب شنا معروف است و یکی از تفریحگاه ها به حساب می آید. و همچنین چشمه های واقع در کلاته داغیان مزرج که در جنوب شرقی مزرج قرار دارند آب باغات انگور منطقه را تأمین می کند. موقعیت مکانی این چشمه ها واقع در کنار جاده آق کاریز است. هر سه رشته قنات روستا دارای شناسنامه می باشند که دست مالکین زمین های کشاورزی است. این قناتها قدمتی طولانی دارند و به صدها سال پیش بر می گردند.
3. جنس خاک : روستای مزرج دارای تنوع نوع خاک متفاوتی است به طوری که در زمینهای آبی نوع خاک از جنس رس می باشد. خاک باغ های انگور از نوع خاک قرمز و در زمینهای دیمه زار از نوع خاک معمولی با ماسه و شن زار است.
ب) تاریخچه ده – اماکن و بناهای تاریخی – حوادث تاریخی
روستای مزرج دارای تاریخچه ی بسیار طولانی است به طوری که دارای قبرهای چند صد ساله در محل قبرستاقدیم روستا می باشد. قدمت روستای مزرج به 2 یا 3 هزار سال قبل بر می گردد.
روستای مزرج در قرن های دوم و سوم هجری قمری محل دفن گنج های پادشاهان بوده است که اسم این روستا هم از همین زمانها به مزرج یا مجریک بر گرفته شده است.
اماکن تاریخی : این روستای دارای اماکن تاریخی محدود می باشد مهمترین آنها مرقد ایوب پیغمبر در کوه های شمال مزرج است که به تفریحگاه بسیار خوبی نیز تبدیل شده است.
و همچنین خانه های قدیمی ویران شده در کوه پایه نزدیک ( مرقد ) پیغمبر که درزمانهای بسیار دور محل ییلاق و قشلاق روستائیان بوده است اما از زمانی که پادگان قدس آن محدوده را احاطه کرد تبدیل به ویرانه و خراب شدند و تقریباً از بین رفته اند.
محوطه تاریخی ارگ مزجر در شهرستان قوچان به ثبت آثار ملی رسید. محوطه تاریخی ارگ مزرج 4 هزار متر مربع وسعت دارد و در حاشیه شرقی روستای مزرج قرار گرفته است. سفالهای به دست آمده در این منطقه متعلق به سده های پنجم و ششم هجری قمری است. قطعات سفال با لعاب آبی فیروزه ای و سبز رنگ ،قطعات ظروف سفالی بدون نقش گیاهی ملون زیر لعاب مربوط به سده های پنجم و ششم هجری قمری و سفالهای بدون لعاب با نقوش سنتی قالب زده مربوط به دوره ایلخانیان از جمله آثار به دست آمده در این منطقه است.
3. مورفولوژی
شکل ظاهری روستا :
این روستابه شکل متمرکز ساخته شده است.به طوری که بافت قدیم روستا حول یک استخر آب ساخته شده است و بخش دیگر آن که مرکز روستا نیز به حساب می آید حول مسجد جامع متمرکز و تشکیل شده است. این روستا در کل به چهار بخش و منطقه تقسیم می شود. 1. محله پائین یا قدیمی روستا 2. محله مرکزی 3. محله شهرک بنیاد مسکن 4. میدان امام خمینی واقع در ورودی روستا
طرز ساختن خانه ها : در گذشته ساختن خانه ها بهطوری بود که هم صریح و هم عصر آفتاب به داخل خانه می تابید تا خانه در زمستان گرم شود. و مصالح به کار رفته در این خانه ها اکثراً از آجر گلی و یا سقف های چوبی بود.
خانه ها اکثراً به صورت 2 طبقه ساخته می شد و از طبقه همکف به عنوان محل نگه داری دام استفاده می شد اما امروزه شکل ظارهی خانه ها و مصالح به کار رفته در خانه ها کاملاً تغییر کرده و به صورت مدرن ساخته می شوند. اکثر خانه ها به صورت اسکلت فلزی و یا سیمان و آجر ساخته می شوند. اکثر خانه ها به صورت 2 یا 3 طبقه ساخته می شوند.سقف خانه ها به صورت کاملاً بتنی ساخته می شوند و هر 2 یا 3 طبقه خانه ها استفاده مسکونی و یا در بیشتر موارد استفاده تجاری دارند نمای داخلی خاه های بسیار زیبا و شیک ساخته می شوند که همه ی خانه ها دارای گچ بری های زیبایی هستند و دارای آشپزخانه های مدرنیته ای هستند.
محل نگهداری دام ها و حیوانات از حیاط مسکونی جدا است و البته خانه هایی که جدیداً ساخته می شوند. داخل حیاط آنها چیزی به نام حیاط دام ها یا طویله وجود ندارد. مساحت خانه ها هم که به صورت ها و مساحتهای مختلف است از خانه های 40 متری گرفته تا خانه های 200 متری که این خانه ها دارای اتاق پذیرایی حال و خواب جدا هستند امکانات رفاهی خانه ها هم عیناً مثل خانه های شهری دارای همه امکانات رفاهی است. حمام ، آشپزخانه ، دستشوی ، تقریباً 90 درصد خانه های روستا دارای حمام هستند.
این روستا دارای همه امکانات رفاهی شهری است : تلفن –گاز – برق – آب لوله کشی – حتی خطوط دیجیتالی تلفن نیز وجود دارد. که دسترسی به اینترنت را بسیار آسان کرده است.
بخش سوم : جمعیت شناسی ده
1. تعداد جمعیت : روستای مزرج از نظر جمعیتی تقریباً دارای 1500 خانوار است که جمعیتی در حدود 5000 نفر دارد یعنی باید تعداد نفرات هر خانوار را به طور میانگین 5/3 نفر محاسبه کرد. البته اگر تعداد مهاجرین این روستا را به حساب آوریم جمعیتی در حدود 12 هزار تا 15 هزار نفر دارد.
2. توزیع نسبی و جنسی جمعیت : جعیت روستای مزرج تقریباً جوان است . بیشتر جمعیت روستا را مردمان زیر 40 سال تشکیل داده اند جمعیت سالخورده این روستا هم تقریباً رقم قابل قبولی را دارا میب اشد. یعنی میزان عمر به طور متوسط برای مردان 78 سال و برای زنان 80 سال می باشد. ولی به طور کلی روستای مزرج با سیل جمعیتی جوان و بیشتر کمتر از 22 سال مواجه است.
3. توزیع جمعیت بر حسب سواد : جمعیت باسواد امروزه روستا زیاد است ولی اگر جمعیت با سواد گذشته را مد نظر قرار دهیم که سواد در میان گذشتگان کاملاً غریب است. جمعیت زیر 35 سال روستای مزرج 98 درصد باسواد هستند و تنها 2 درصد بی سواد یا کم سواد وجود دارد. اما جمعیت بالای 25 سال روستای مزرج تقریباً 70 درصد بی سواد یا حداقل کم سواد هستند و تنها 30 درصد باسواد هستند. و امروزه هم که جمعیت زیر 20 سال تا حدود 99 درصد هستند.
4. بیکاری : به دلیل وجود نداشتن منابع درآمدی مطمئن بیکاری در روستا خیلی زیاد است. به زیاد شدن جمعیت فعال روستا و کمبود زمینهای کشاورزی و باغداری اکثر جمعیت جوان و فعال به کارهای ساختمانی در شهرهای بزرگ و تعدادی اندک هم به کارهای خدماتی مشغول شده اند. تعداد کثیری از جوانان در چند سال اخیر با استفاده از وام های جهاد کشاورزی به کارهای دامداری و کشاورزی روی آورده اند ولی این میزان خیلی کمتر از متقاضیان را تشکیل می دهند.
5. نرخ زاد و ولد – مرگ و میر : در روستای مزرج در هر سال تقریباً 25 تا 30 نوزاد زنده به دنیا می آید که همین میزان تولد کم باعث شده است که جمعیت روستا از چندین سال گذشته تا به امر وز به صورت ثابت بماند. تقریباً میزان موالید و میزان مرگ و میر یک سال داخل روستا با هم برابر هستند. که این باعث می شود با توجه به مهاجرت بیش ازحد جوانان از روستا به شهر جمعیت روستا افزایش پیدا نکند و اهالی روستا که چندین سال است برای تبدیل شدن روستا به شهر انتظار می کشند همچنان منتظر بمانند.
6. تحرک شغلی و مهاجرت : تحرک شغل در این روستا معمولاً به کارگری ساختمانی ختم می شود. و آنهایی هم که در یک اداره یا ارگان دولتی استخدام می شوند از روستا به شهرهای محل خدمت مهاجرت می کنند. تقریباً 90 درصد مهاجرین از روستا را کارمندان دولتی و کارگران کارخانه ها تشکیل می دهند و تقریباً 10 درصد از مهاجرین را کارگران ساختمانی تشکیل می دهند. البته از چندین سال گذشته تا به امروز اکثر جوانان ادامه تحصیل در مراکز دانشگاهی را به کارگری ترجیح داده اند و سعی بر این دارند که تحصیلات خود را ادامه دهند. همچنین از چند سال گذشته جوانان روستا به کارهای خدماتی و فنی بیشتر علاقه نشان داده اند.
بخش چهارم : ساخت و نظام اجتماعی روستا
1. روابط عمومی : تا قبل از اجرای اصلاحات ارضی ، نظام ارباب و رعیتی حاکم بوده است. همچنین هرم قدرت نیز به شکلی بود که در رأس هرم اربابان و مالکان حضور داشتند وبعد از آن دهقانان و مردم عادی بودند مالکان زمینها ارباب بوده اند و چندین تجربه به عنوان زارع برای هر ارباب در روی زمینها کار می کردند . سه مزارعین از محصول بدست آمده از کل محصول بوده است. البته خرده مالکانی نیز در روستا وجود داشته اند که زمینها متعلق به خودشان بوده است بعد از اصلاحات ارضی که در سال 1342 اتفاق افتاد زارعین صاحب زمین شدند.
2. روابط افقی روستائیان : در گذشته روابط بین روستائیان صمیمی تر بوده رفت و آمدهای خانوادگی خیلی گسترده بود. ولی امروزه روابط خیلی ساده شده رفت و آمدهای خانوادگی هم خیلی کم شده است. در گذشته طبق گفته ی بزرگان روستا شبهای زمستان خیلی مناسب برای شب نشینی بوده چون زمان بیکاری کشاورزان و دامداران بوده است و به همین جهت زمستانها شب نشینی ها بسیار گرم و صمیمی بوده و به علت هوای سرد شبها اعضا داخل اتاق زیر کرسی می رفتند و از گذشته ها نقل می رکدند. ولی امروزه و با وجود تکنولوژی های مدرن در روستا این شب نشینی ها کاملاً از یادها رفته اند. وجود تلویزیون ، تلفن ، و خیلی چیزهای دیگر. روستائیان این روستا در گذشته همگی احترام به همدیگر را رعایت می کردند و بزرگترها همیشه مورد احترام بودند. حتی افراد غریبه با هم ارتباط برقرار می کردند و رفت و آمدهای خانوادگی داشتند. مزرج در زمانهای گذشته نسبت به الان به 4 قسمت تقسیم شده است. ارتباط ها خیلی کم شده است ساکنان غیر بومی زیادی دارد به طوری که بیشتر خانواده ها حتی قوم و خویش ها ارتباطشان به کلی با همدیگر قطع شده است. ولی باز هم نسبت به شهر از روابط بسیار خوبی برخوردارند.
3. روابط اجتماعی درون گروهی : اگر گروهی مثل گروه خانواده در نظر بگیریم در گذشته روابط اجتماعی بسیار صمیمی و نزدیکی داشتند و رفت و آمدهای خانوادگی بسیار گرم و صمیمی بوده است ولی امروزه دیگر از آن صمیمت ها هیچ خبری نیست. روابط اجتماعی بسیار سرد شده است رفت و آمدها کاهش یافته و کمتر شده اند. در گذشته اگر درون گروهی مشکلی پیش می آمد آن مشکل را دالخ همان گروه برطرف می کردند. ولی امروزه از آن گذشتها و دل رحمتی ها هیچ اثری پیدا نیست.
4. قشرهای اجتماعی در گذشته و شرایط فعلی : در گذشته و همچنین درزمانهای حال قشرهای مختلفی داخل روستا وجود دارند مانند قشر کارگران کشاورزان و ….
قشرهایی مثل قشر تحصیل کرده ها وضعیت خوبی داشته اند که الان همگی آنان به شهرها مقیم شده اند. حتی اقشار مردم ثروتمند از روستا رفته اند. الان هم اقشار تحصیل کرده روستا به شهرها مهاجرت می کنند و خیلی کم و به ندرت داخل روستا به زندگی ادامه می دهند.
 |
روماکو بازاریاب آنلاین شماست |
